Reclames voor fossiele brandstoffen en vliegvakanties verdwijnen uit het Amsterdamse straatbeeld

In April 2020 schreef het burgerinitiatief Reclame Fossielvrij, samen met 51 organisaties (waaronder Ontgroei) een brief naar het stadsbestuur van Amsterdam met de vraag om fossiele reclame uit de stad te weren. Jasper Groen van GroenLinks Amsterdam diende vervolgens samen met SP en DENK de motie 'Amsterdam vrij van fossiele reclame' in, om de mogelijkheid tot een verbod op fossiele reclame te onderzoeken. Net voor het einde van 2020 komt het burgerinitiatief met goed nieuws: de motie is aangenomen, omdat een meerderheid van de Amsterdamse raad positief is over een verbod op fossiele reclame in de stad! Historisch nieuws want Amsterdam wordt hiermee de eerste stad ter wereld die specifiek fossiele reclame uit het straatbeeld wilt weren. Fossiele reclames op trams, billboards en in bushokjes, maar ook grootschalige evenementen van de fossiele industrie zullen daarmee tot het verleden gaan behoren. Ontgroei spreekt met campagnecoördinator Femke Sleegers over het burgerinitiatief.

door Laura van Oers

Gefeliciteerd met het behaalde resultaat! Waarom is het voor jullie zo belangrijk dat fossiele reclame uit het straatbeeld verdwijnt?

Fossiele reclame houdt een fossiele levensstijl normaal: als mensen maar genoeg reclames zien van vliegvakanties en vervuilende auto’s dan blijft dat de norm, iets waar ze naar blijven streven. Tegelijkertijd is het ook een zeer tegenstrijdige boodschap. Aan de ene kant worden we allemaal aangemoedigd om onze gloeilampen te vervangen door ledlampen en ons huis te isoleren, maar zodra we naar buiten stappen zien we overal fossiele reclames die ons verleiden tot niet duurzaam gedrag. Fossiele reclame neemt daar mee het gevoel van urgentie weg. Zolang fossiele reclame aanwezig is in ons straatbeeld denken mensen: ‘het zal wel mee vallen met klimaatverandering’ of ‘het is wel oké’.

En welke reclames willen jullie dan verbieden?

Reclame Fossielvrij pleit voor een verbod op fossiele reclames, bijvoorbeeld voor vliegvakanties en auto’s op brandstof. Wij vinden dat de gemeenteraad haar inwoners moet beschermen tegen reclames die hen verleiden om schadelijke keuzes te maken. Een ander serieus aandachtspunt zijn reclames van de fossiele industrie. Met die campagnes proberen ze beleid te beïnvloeden. Die campagnes zijn bedoeld om het imago van de fossiele industrie te verbeteren (‘greenwashing’) en om bepaalde klimaatoplossingen, die in het voordeel zijn van de fossiele industrie, te pluggen in de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan de neerzetten van gas als een transitiebrandstof, reclames voor waterstofauto’s of advertenties over CO2-compensatie door het planten van extra bomen. Wij weten wel beter: met deze reclames en voorgestelde oplossingen hoopt de fossiele industrie langer haar fossiele positie vast te houden. Niet alleen zijn de oplossingen vaak erg eenzijdig - ze leunen op toekomstige technologische beloftes en leggen de verantwoordelijkheid bij de consument, het is een directe manier om de transitie te vertragen.

Doordat de fossiele industrie zo dominant is in het verkondingen van hun boodschap raken we blind voor andere oplossingen om klimaatontwrichting te stoppen, zoals Degrowth. Ook daarom is het belangrijk dat we de luchtbellen die de fossiele industrie ons in haar reclames voorschotelt doorprikken. Alleen zo ontstaat ruimte voor verbeelding en nieuwe voorstellen.

Kun je een voorbeeld van greenwashing in het straatbeeld noemen?

Eind 2019 stond ik in Den Haag en zag ik een enorme advertentie van Shell over de ‘Great Travel Hack’ op de zijkant van de tram, een vlog van Shell over millenials die met zo min mogelijk CO2-uitstoot door Europa moeten reizen. Achter me in het bushokje zag ik een reclame van Exxon over de algen als nieuwe energiebron. Dit type reclame is misleidend en doet de burger, maar ook de overheid denken dat deze partijen volop bezig zijn met de transitie. Het is niet toevallig dat juíst toen deze reclames zo groot en zo duidelijk aanwezig waren in het straatbeeld: enkele weken later zou namelijk de COP25 (klimaatonderhandelingen) in Madrid plaatsvinden waar veel op het spel stond voor Shell en Exxon. Fossiele bedrijven bespelen via het publiek de politiek.

Wij pleiten dus voor een verbod op verleidende reclames voor de consument, maar ook een verbod op alle reclames van de fossiele industrie omdat al hun reclame bedoeld is om zich valselijk te presenteren als een maatschappelijk betrokken bedrijf en/of beleid te beïnvloeden.

Eerder vergeleek je het verbod op fossiele reclame met het tabaksverbod. Zie je veel overeenkomsten?

Absoluut, er zijn veel parallellen. Zo zien we eigenlijk dezelfde politiek ontstaan. Net zoals rondom de tabaksindustrie zien we dat de fossiele industrie al vroeg begon met het in twijfel trekken van de wetenschap. Nu ze zien dat mensen daar niet meer in trappen, zijn ze actief het publiek aan het te bespelen. Het tabaksverbod is duidelijk: je mag geen reclame maken voor tabaksproducten en rookwaren omdat het slecht voor je is. De tabaksindustrie mag haar logo’s nergens meer gebruiken, behalve op bijvoorbeeld sigarettenpakjes. Een ander voorbeeld: toen de kritiek op de tabaksindustrie groeide, trok die industrie naar scholen om daar les te geven over ‘gezond leven’. De overheid was daar aanvankelijk blij mee omdat de industrie zich daarmee opstelde als een partner in het overheidsbeleid omtrent een gezonde levensstijl. Dit soort marketing is voor de tabaksindustrie nu volledig verboden, en eenzelfde verbod is nodig voor de fossiele industrie. Ook die trekken steeds meer naar scholen, sinds de kritiek groeit. In onze eerdere campagnes rondom ‘Fossielvrij onderwijs’, bekritiseerden we de invloed van de fossiele industrie op het onderwijs. Zolang de fossiele industrie lespakketten mag blijven verzorgen over de ‘duurzame’ energie en zolang die industrie overal adverteert met groene praatjes zal de overheid ze zien als partner in de transitie en zal strenge regelgeving om de invloed van de fossiele industrie in te perken, uitblijven.

Kortom, volgens ons zouden de regels die gelden voor de tabaksindustrie ook moeten gelden voor de fossiele industrie. Dus: geen reclames, geen marketingfestivals en fossielvrij onderwijs. Elke fossiele reclame is namelijk bedoeld om ons gevangen te houden in een ongezonde oliemaatschappij.

Wat is de volgende stap?

Zorgen dat Amsterdam het reclameverbod daadwerkelijk zo snel mogelijk gaat invoeren! In Den Haag, Utrecht en Rotterdam zijn er ook al partijen voor een verbod en zij kijken allemaal naar Amsterdam en hoe die het gaan doen. Daarnaast zijn de landelijke verkiezingen op komst, en we zien graag een verbod op fossiele reclames in het regeerakkoord. Partij van de Dieren en Bij1 hebben het al rechtstreeks opgenomen in hun partijprogramma; bij GroenLinks en Partij van de Arbeid zorgden de leden ervoor dat het via een amendement in het partijprogramma komt. Bij ChristenUnie en SP komt het er misschien ook in. In Amsterdam gaat het vooral om de publieke ruimte, maar het liefst zien we een nationaal verbod, dus ook een verbod op fossiele reclames in kranten, media et cetera.

Het verbod op fossiele reclame in Amsterdam heeft wereldwijd spin-off gekregen nadat Greta Thunberg er over tweette. In Canada, Zuid-Afrika, op veel plekken willen mensen hetzelfde en we krijgen veel positieve reacties. Ik ben erg benieuwd welke ontwikkeling zich landelijk maar ook wereldwijd gaat doorzetten.

Dankjewel Femke! Heel veel succes nog en ontzettend goed om te zien hoe hard jullie werken aan een fossielvrij straatbeeld.

Tijdens de eerste Degrowth conferentie) bespraken we met de deelnemers verschillende beleidsinstrumenten voor Degrowth, waaronder restricties voor commerciële advertenties die onnodige materiële consumptie aanmoedigen. Naast een totaalverbod op reclame in de openbare ruimte, bespraken we ook het belang van controles op de kwantiteit en kwaliteit van reclames in de media. Bijvoorbeeld: verbied reclames die zich richten op kinderen onder de 12 en ongewenste reclames via post, telefoon en e-mail.

Teken nu voor een verbod op fossiele reclame: https://actie.degoedezaak.org/petitions/burgerinitiatief-verbied-fossiele-reclame-1

Geïnteresseerd in de rol van machtige industrieën in transities? Kijk of lees ‘Merchants of Doubt’.

www.occupy.com – Het terugwinnen van de publieke ruimte door het overnemen van reclameborden